پایش سلامت مادر و کودک، دورنمایی برای ارتقای نظام سلامت

نویسنده: پزشک فارغ التحصیل دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ ساکن ایالات متحده آمریکا

به محض اطلاع از بارداری‌ام، از اولین پیشنهادهایی که تقریبا از همه‌ی ایرانی‌ها و غیرایرانی‌ها و خود آمریکایی‌ها شنیدم، ثبت‌نام در پروژه‌ی WIC (Women, Infant, Children) بود. هرچند این سیستم حمایتی زنان، نوزادان و کودکان، به دلایل مختلفی، هیچ‌وقت به کار من نیامد، اما چند جلسه همراهشان شدم تا از کم و کیف ماجرا سردربیاورم و از همان موقع هم این ایده به جانم افتاد که روزی مشابه آن را برای ایران پیاده کنم.

نمی‌دانم شرح آن در چند پست به اتمام می‌رسد یا نه، ولی من سعی می‌کنم خلاصه ولی با پوشش ضروریات، این طرح سراسری نظام‌ سلامت در امریکا را شرح دهم تا شاید ایده‌اش جایی در ایران، به گوش کسی برسد و عملیاتی شود.

این طرح، یکی از طرح‌های سراسری و فدرال ایالات متحده‌ی امریکاست. یعنی در همه‌ی ایالت‌ها اجرا می‌شود و هدفش حمایت بهداشتی و پایش سلامت زنان‌باردار، نوزادان و کودکان زیر شش‌سال است. اساس آن برای حمایت اقشار کم‌درآمد طراحی شده و به بهانه‌ی ارائه‌ی خدمات رایگان مثل دادن کوپن‌های رایگان خرید خوراکی، مادر و کودک را مجبور می‌کند که به مرکز مراجعه‌ی حضوری داشته‌ باشند و تحت پایش‌ سلامت و معاینه قرار گیرند.

این طرح تفاوتی بین مهاجر و غیرمهاجر یا شهروند دائم و غیردائم قائل نیست و هر فردی که به طور قانونی ساکن ایالات‌ متحده است و با ویزای قانونی در این کشور اقامت دارد، می‌تواند از این خدمات بهره‌مند شود.

تقریبا در همه‌ی شهرها، دفاتری وجود دارند که این خدمات را ارائه می‌دهند. شما با مراجعه‌ی حضوری به این دفاتر و ارائه‌ی کارت‌شناسایی معتبر می‌توانید عضو برنامه شوید. جالب است که در شهر ما، در مورد سقف درآمد و بارداری یا عدم‌بارداری فقط شفاهی سوال می‌کنند و مبنایشان اعتماد به حرف مراجعه‌کننده است. یعنی هیچ مدرکی از مراجعه‌کننده نمی‌خواهند که درآمد پایین‌ش را اثبات کند و یا بارداری‌اش را تایید کند. یعنی شما می‌توانید با وجود درآمدی بالاتر از حد مجاز این برنامه، و حتی بدون باردار بودن، به دروغ در این سیستم ثبت‌نام کنید و مثلا بعد از سه‌ماه به بهانه‌ی سقط‌ بچه انصراف بدهید!!! و یا با وجود درآمد بالا، در صورت بارداری، تا آخر با این پروژه به صورت غیرقانونی و با دروغ همراه شوید. هرچند ریز قوانین در ایالت‌های مختلف متفاوت است، ولی عملا و حتی بدون درخواست مدرک هم احتمال وقوع چنین تقلب‌هایی کم خواهد بود. چرای آن‌ را در ادامه‌ی بحث خواهم گفت.

سقف درآمد تعیین‌شده برای بهره‌مندی از این خدمات بستگی به تعداد افراد خانوار دارد. مثلا اگر فقط مرد خانواده شاغل است، درآمد او تقسیم‌ بر تعداد افراد تحت‌ پوشش می‌شود و اگر سهم هر کس از حدی کمتر باشد، این خانواده واجد شرایط استفاده از خدمات است. به همین دلیل بسیاری از محققان، دستیاران سال‌های ابتدایی تخصص، دانشجوهای دکترا و یا بسیاری از مشاغل دیگر که از نظر فرهنگی و سواد، رده‌ی بالایی دارند هم، درصورتی‌ که فقط خودشان یا همسرشان مشغول به این کار باشند و نفر دوم درآمدی نداشته‌ باشد، واجد شرایط استفاده می‌شوند. این توضیح را از آن جهت دادم که فکر نکنید فضای دفتر ارائه‌ی خدمات، شبیه مراکز نگهداری از افراد بی‌خانمان یا آوارگان جنگی است! مراجعین این طرح، آن‌طور که من دیدم، آدمهای بسیار متفاوت با ملیت‌ها، سطح سواد و فرهنگ متفاوتی هستند و همین مساله هم برای من خیلی جالب بود. اینکه چطور کیفیت خدمات را جوری تنظیم می‌کنند که جوابگوی این‌همه تفاوت باشد.

در قسمت‌های بعدی سعی می‌کنم تصویر کامل‌تری از این طرح را برایتان ترسیم کنم. از آنجایی که میزان مرگ‌و‌میر و بیماری‌های مادر و کودک، نقش مهمی در سنجش سطح بهداشت و سلامت یک جامعه دارد و در همه‌ی جوامع به صورت جداگانه و بعنوان یک شاخص مهم سنجیده می‌شود، از صمیم قلب امیدوارم که ایده‌های اینچنینی بتوانند در ایران هم متناسب با شرایط جامعه اجرا شده، منافعش برای مادران و کودکان سرزمینم قابل استفاده بوده و موجب ارتقاء در رتبه‌بندی کشورم از نظر ارائه‌ی خدمات سلامت در سطح جهانی باشد.

عد از ثبت‌نام اولیه در طرح، به شما یک کارت جدول‌دار می‌دهند که پایش سلامت مادر‌ باردار و یا کودک و یا هردو، در آن ثبت می‌شود. نوبت‌های ویزیت شما هم در همان کارت وارد می‌شود و از شما می‌خواهند که در هر بار مراجعه، کارت را همراه داشته‌ باشید. جالب است که انگیزه‌ی اولیه‌ی اکثر مراجعین، نه بهره‌مندی از خدمات سلامت، که بهره‌مندی اقتصادی از کوپن‌های رایگان مواد‌غذایی است. ولی عملا بدون مشارکت در طرح پایش سلامت، کوپنی به شما نمی‌ماسد!!!

قبل از هر چیز در مورد پوشش بیمه‌ی شما سوال می‌کنند و اگر به هر دلیل بیمه‌ی سلامت نداشته باشید، شما را به سازمان بیمه‌ی ایالتی معرفی می‌کنند تا از خدمات پایه‌ی بیمه بهره‌مند شوید. شرکت‌های بیمه‌ی خیلی متنوعی در آمریکا وجود دارد که خدمات متنوعی را با شرایط بسیار مختلف و قیمت‌های مختلف‌تر ! به متقاضی‌ها ارائه می‌دهند. در آمریکا، فرد بدون بیمه تقریبا فلج است! خدمات سلامت به صورت آزاد بسیار هزینه‌بر و خارج از حد تصور است و داشتن بیمه‌ی سلامت جزء نیازهای پایه‌ی آدم‌هاست. هزینه‌ای که توسط متقاضی به بیمه‌ها پرداخت می‌شود هم چندان کم نیست، ولی در قیاس با هزینه‌های بالای درمان در آمریکا، هر عقل سلیمی ترجیح می‌دهد هزینه‌ی بیمه را سالانه پرداخت کند که در روز مبادا به خاک سیاه ننشیند!

در مقابل، بیمه‌های ایالتی با هزینه‌ی کم یا حتی بعضا رایگانی وجود دارند که فقط به افراد خاص تعلق می‌گیرند. برای بهره‌مندی از این بیمه‌ها، شرایط کاری و درآمد و وضع معیشتی کاربر به دقت بررسی می‌شود و جز در موارد خاص (مثل زنان باردار)، بیمه‌های ایالتی معمولا فقط مختص شهروندان آمریکا و پناهندگان است و مثلا به دانشجویانی که با ویزای دانشجویی ساکن آمریکا هستند، تعلق نمی‌گیرد.

ارتباط پروژه‌ی WIC با بیمه‌ها تنگاتنگ است و به نوعی با هم تقسیم کار می‌کنند. یعنی WIC غیر از خدمات پایه مثل پایش رشد و فشارخون و ارائه‌ی کوپن‌های تغذیه، برای ارائه‌ی بعضی از خدمات سطح‌بالاتر با بیمه‌ی شما هماهنگ است و در صورتی آن خدمات را در اختیار شما می‌گذارد که بیمه‌ی شما آن خدمت را پوشش ندهد. در ادامه‌ی بحث و با ذکر مثالها، این خدمات را بیشتر توضیح خواهم‌داد.

پس تا اینجای کار، WIC شما را ثبت‌نام می‌کند، برایتان وقت ویزیت ماما (و نه پزشک) می‌گذارد و مطمئن می‌شود که شما حتما بیمه داشته‌ باشید. شما یا توانایی پرداخت هزینه‌های بیمه‌های معمول را دارید یا ندارید: اگر توانایی پرداخت داشته باشید، بیمه‌های فدرال یا ایالتی ارزان‌قیمت شما را تحت‌پوشش قرار نمی‌دهند؛ چه شهروند آمریکا باشید و چه نباشید. اما اگر توانایی پرداخت هزینه را نداشته‌ باشید، بیمه‌های ایالتی، فقط شهروندان آمریکا را تحت‌پوشش قرار خواهد داد؛ چیزی شبیه بیمه‌ی سلامت در ایران که همگانی است و بر پایه‌ی کارت‌ملی و برخورداری از حق شهروندی ایران است. اما خانم‌های باردار از این قاعده مستثنی هستند؛ به این معنی که حتی اگر ساکن غیرقانونی آمریکا هم باشند، چنانچه نتوانند خودشان را بیمه کنند، تا آخر زمان بارداری‌شان تحت پوشش بیمه‌ی ایالتی قرار می‌گیرند و پس از تولد بچه، چون بچه متولد آمریکاست، بچه تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد ولی مادر از پوشش بیمه‌ی رایگان یا ارزان قیمت در می‌آید. WIC در راستای معرفی این مادران به بیمه‌های ایالتی هم فعالیت‌هایی انجام می‌دهد.

انشاءالله در قسمت‌های بعد، به شرح دقیق‌تر خدمات خواهم‌پرداخت تا هم تصویر درست‌تری برای مخاطبان باشد و هم برای ایده‌گرفتن‌های احتمالی مسئولین قابل استفاده باشد.