شیردهی

نویسنده: پزشک فارغ التحصیل دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ ساکن امریکا

به عنوان موضوع بعدی، شیردهی را انتخاب کردم تا شاید به درد خودتان یا نزدیکان و عزیزان‌تان بخورد

من از نکات و وسایلی که در این زمینه در اختیارم گذاشتند، استفاده‌های زیادی کرده و می‌کنم و دلم نمی‌آید آن‌ها را با هم‌وطنانم شریک نشوم. ان‌شاءالله در چند قسمت از این نکات برایتان می‌نویسم.

اول از همه اینکه اینجا تشویق به تغذیه با شیر مادر خیلی زیاد است. علاوه بر توصیه، سعی می‌کنند شرایط مالی و امکاناتش را هم در حد امکان فراهم کنند. طبق آمار اخیر حدود هفتاد درصد مادران در امریکا شیردهی را برای تغذیه‌ی نوزادشان انتخاب می‌کنند و تقریباً نصف آن‌ها آن را تا شش‌ماهگی نوزاد ادامه می‌دهند. این درحالی است که در گذشته میل به شیردهی کمتر بود و استاد خودم می‌گوید که همین امروز هم اکثر این مادرها مهاجر هستند و خود امریکایی‌ها چندان علاقه‌ای به شیردهی ندارند. هرچند من خودم آماری برای اثبات حرف استادم پیدا نکردم، ولی با شناختی که از او دارم بعید می‌دانم که از خودش حرفی بزند.

شیردهی در ملاء عام از نظر فرهنگی در این کشور خیلی پذیرفته‌شده نیست. این را وقتی فهمیدم که وقتی بهارِ دل‌نشینم سه‌هفته‌اش بود، برای یک کار اداری در اداره منتظر بودم و مجبور شدم دخترکم را همانجا در سالن‌ انتظار شیر بدهم. هر چند من همیشه حجاب دارم و علاوه بر حجاب، از پیشبند مخصوص شیردهی هم استفاده می‌کنم، ولی باز هم نگاه‌های سنگین آدم‌ها واضحاً به چشمم آمد. هیچ‌کس در مقابل لبخند بی‌رمق یک مادر تازه زایمان‌کرده بهم لبخند نزد! همان شب به حاج‌حیدر گفتم فکر می‌کنم اینجا آدم‌ها شیردادن در مکان عمومی را دوست ندارند و چند روز بعد، وقتی از استادم در این مورد سوال کردم، او هم تاییدم کرد و وقتی در مورد راهکارش پرسیدم، گفت:

Just keep doing it and ignore them!

کمپین‌های مختلفی در راستای اصلاح این فرهنگ وجود دارند و مهم‌ترین بُعد آن این است که قانون امریکا از حق شیردهی مادر در هر زمان و مکانی دفاع می‌کند

بسیاری از بیمارستان‌ها، بیمه‌ها و سیستم‌های مالی حمایت‌کننده از اقشار کم‌درآمد، دستگاه پمپ شیردوش را به صورت رایگان در اختیار مادران می‌گذارند و کلاس‌های رایگان آموزش شیردهی و پمپ‌کردن شیرِ مادر دارند. روزهای بعد از زایمان، تقریباً هر روز یک نفر متخصص این کار، به اتاق من سر می‌زد، جویای مشکلات احتمالی شیردهی می‌شد؛ شیردادن را از نزدیک نگاه می‌کرد و اگر ایرادی می‌دید، اصلاحش می‌کرد و امکاناتی مثل پماد و پد مخصوص سینه را به صورت رایگان در اختیارم می‌گذاشت.

شیر دادن در ملاء عام، موضوعی مورد مناقشه در امریکا: تقریباً در همه جا بلا مانع از نظر قانون اما بعضاً مخالف عرف

عکس نوشت: اتاق شیردهی در اماکن عمومی

بی‌مقدمه می‌روم سراغ نکاتی از شیردهی که اینجا، در یکی از بهترین مراکز درمانی امریکا، به من آمورش دادند و یا خودم در این سه‌ ماهِ به دنیا آمدنِ بهار‌ِ دل‌نشین تجربه کرده‌ام:

✅ تنها معیار کافی بودن شیر مادر، تعداد پوشک‌هایی است که بچه خیس می‌کند. معیار دراز مدت آن هم وزن‌گیری و نمودار رشد بچه است. پس به جز حرف پزشک، لطفاً به حرف خاله‌خان‌باجی‌های فامیل گوش نکنید.

✅ نوزاد تا قبل از یک ماهگی باید حداقل شش بار پوشکش را خیس کند و از این تعداد، معمولاً سه تا چهار نوبت آن باید پی‌پی باشد. این تعداد بعد از دو ماهگی به چهار تا شش عدد در روز کاهش پیدا می‌کند. هر چند در عمل در هر سنی معمولاً کمی بیشتر از این تعداد پوشک مصرف می‌شود.

✅ اگر بخواهیم به سختی‌های شیردهی از یک تا ده نمره بدهیم، تغذیه با شیر خشک همیشه و در ادوار مختلف رشد، یک سختی ثابت حدود چهار و پنج دارد. باید آب‌جوش در دسترس باشد، شستن شیشه و سر شیشه، به دمای مناسب رساندن شیر و … . اما تغذیه با شیرمادر در ابتدای زایمان سختی حدود نه و ده دارد و خیلی زود و تقریباً بعد از یک تا دو ماه، این سختی به یک و دو کاهش پیدا می‌کند. پس اگر کسی تازه زایمان کرده و از سختی‌های شیر دادن شوکه شده، بهتر است کمی صبر کند تا لذت‌ها و آسانی‌های آن‌را هم تجربه کند.

✅ تعصب ممنوع! گاهی آنقدر به شیر مادر گیر می‌دهیم که روح و روان اطرافیان و خودمان را له می‌کنیم! به هر دلیلی اگر نتوانسته‌اید شیردهی را تجربه کنید، خودتان را سرزنش نکنید و اگر حتی شیردهی موفقی دارید، هیچ اشکالی ندارد برای چند وعده و استراحت خودتان هم که شده، گاهی از شیر خشک استفاده کنید. از امکانات بیمارستانی که من در آن زایمان کردم این بود که قبول می‌کردند بچه را برای هر زمانی که مادر بخواهد، از او جدا کنند تا مادر فرصت استراحت و ریکاوری داشته‌ باشد. هرچند من از این امکان استفاده نکردم، ولی شاید در طول این سه‌ ماه و قبل از اینکه موفق شوم شیرم را پمپ کنم، در مجموع شش تا هشت وعده از شیر خشک استفاده کردم که اتفاقاً بیشتر آن‌ها مربوط به همان روزهای اول بود. از عذاب وجدانش که بگذریم، خیلی زود فهمیدم که چقدر به آن استراحت‌های کوچک و مختصر احتیاج داشتم. در نهایت این مادر است که در این مورد تصمیم می‌گیرد و شکی نیست که شیر مادر بهتر از شیر خشک است؛ ولی تعصب‌ داشتن هم قطعاً کار خوبی نیست و مادر ایده‌آل بودن هم غیرممکن است.

داشتم فکر می‌کردم اگر کسی که در شهرداری یا کار ساخت و ساز پاساژ و این‌هاست این عکس‌ها و ایده‌ها را ببیند و کم‌کم این فرهنگ در ایران هم جا بیافتد که این امکانات وجود داشته باشند چه خوب می‌شود…

✅ ترکیبات و حجم شیر مادر با توجه به سن کودک تغییر می‌کند. پس نگران حجم کم شیر در ابتدای زایمان نباشید. این حجم بیشتر خواهد‌شد و تداوم در شیردهی باعث افزایش شیر خواهد شد.

✅ واکنش نوزاد در مواجهه با استرس مکیدن است‌. پس خیلی وقت‌ها کودک شما نیازمند مک‌زدن برای آرامش یا حتی بازی‌کردن است و نه سیر‌شدن‌. فکر نکنید هربار که کودک را از سینه جدا می‌کنید لزوماً او را از غذایش محروم می‌کنید.

✅ یکی از کاربردی‌ترین راهنمایی‌هایی که دریافت کردم این بود که در اوایل نوزادی، هر بار نیم‌ساعت و از هر دو سینه به بچه شیر بدهم. ده‌دقیقه از یک سینه و بیست‌دقیقه از سینه‌ی مقابل‌. به من گفتند که بیشتر از نیم‌ساعت شیردهی را ادامه ندهم که نوزاد یاد بگیرد با بازده بالا شیر بخورد‌. عجیب موثر بود.

✅ بین آن ده‌دقیقه‌ی اول و بیست‌دقیقه‌ی دوم، سعی کنید آروغ کودک را بگیرید. اگر در این فاصله کودک خوابش برده، او را روی پایتان بنشانید و همانطور که پایتان را آرام به بالا و پایین تکان می‌دهید، با یک دست زیر چانه‌ش را بگیرید و با دست دیگر آرام به پشتش بزنید. معجزه‌آسا آروغ می‌زند (عکس پیوست) و از خواب هم بیدار می‌شود. دلیل عوض‌کردن سینه هم همین است که نوزاد خیلی زود خوابش می‌برد و اگر سینه را عوض نکنید، مک‌های الکی می‌زند بدون اینکه عملاً شیری بخورد‌.

✅ از طرفی ترکیبات شیر در اوایل شیردهی قندی و در اواخر آن بیشتر پروتئین و چربی است. شما با تعویض سینه، قند بیشتری به بچه می‌دهید و از افت زودهنگام قندش در خواب جلوگیری می‌کنید. همچنین چون قند کافی در دسترس دارد، پروتئین و چربی‌ها را ذخیره می‌کند برای روز مبادا و علاوه بر رشد بهتر، باعث می‌شود مدت طولانی‌تری بخوابد و شما هم استراحت بیشتری می‌کنید و باز شیرتان بیشتر می‌شود. چیزی که به من توصیه کردند همان قانون ده‌بیست بود. اما من گاهی از سر تنبلی یک‌ربع-یک‌ربع‌اش می‌کردم و باز هم نتیجه خوب بود.

✅ برای توصیه‌ی بالا، شما احتیاج دارید که نوزاد را در حالی‌که درحال مک‌زدن است از سینه جدا کنید. این کار می‌تواند نوک سینه را زخم کند و زخم‌های اجتناب‌ناپذیر اوایل شیردهی را بدتر و دردناک‌تر کند. برای اینکه از این درد و زخم جلوگیری کنید، به آرامی نوک انگشت کوچکتان را از گوشه‌ی دهان نوزاد وارد دهانش کنید و سقف دهانش را لمس کنید و سینه را از دهانش خارج کنید. با این روش نوزاد نیروی مک‌زدنش را به انگشت شما وارد می‌کند و نوک سینه کشیده و زخم نمی‌شود.

✅ حتماً می‌دانید که دهان نوزاد باید همه‌ی سینه و هاله‌ی تیره‌ی اطراف آن‌را در بر گیرد. اگر نوزاد فقط نوک‌سینه را مک بزند، زخم‌های اوایل شیردهی شدید‌تر و دردناک‌تر خواهدشد. اگر نوزاد سینه را درست نگرفت، طبق دستوری که در پست قبلی نوشتم سینه را از دهانش خارج کنید و دوباره وقتی دهانش کامل باز است، سینه را در دهانش بگذارید. اگر بیشتر هاله‌ی تیره در دهان نوزاد است و قسمت کمی از آن بیرون مانده، می‌توانید به جای خارج‌کردن سینه، با دست آن قسمت را پینچ کنید و از کشیده‌شدن‌ش جلوگیری کنید.

✅ برای اینکه متوجه شوید نوزاد در حال شیرخودن است یا فقط دارد مک‌های الکی می‌زند، می‌توانید به گلوی او نگاه کنید (فدای شش‌ماهه‌ی امام‌حسین‌…) اگر کودک هماهنگ با مک‌زدن، قورت هم می‌دهد یعنی هنوز درحال شیرخوردن است. اما اگر فقط لبهایش تکان بخورد و اثری از قورت‌دادن نباشد، می‌توانید او را با خیال راحت از سینه‌تان جدا کنید.

✅ برای التیام فیشر سینه می‌توانید از پمادهای مخصوص آن استفاده کنید (عکس پیوست: پماد مشهور لانولین؛ ولی هر مارکی استفاده‌کنید خوب است و تفاوت چندانی با هم ندارند) تاثیر هیچ‌کدامشان معجزه‌آسا نیست، ولی بهتر از هیچی است. خوردن آن‌ها برای نوزاد بلامانع است، پس لازم نیست آن‌را از روی سینه پاک کنید؛ این کار اوضاع زخم‌هایتان را بدتر می‌کند. در این مورد صبر حرف اول را می‌زند. خیلی زودتر از چیزی که فکرش را بکنید همه چیز بهتر می‌شود. اگر بخواهم عدد بگویم، شاید حدود دو ماهگی نوزاد، زخم‌های سینه در صورتیکه درست شیر بدهید، بهبود می‌یابد.

✅ برای زخم نوک سینه، می‌توانید مقداری از شیر خودتان را هم در پایان شیردهی به اطراف سینه بمالید. اگر روی آن از پماد استفاده کنید شاید تاثیرش کمی بیشتر و بهتر باشد.

✅ استفاده از پدهای مخصوص سینه را شخصاً توصیه می‌کنم (عکس پیوست؛ با دو تا چسب کوچک به لباس وصل می‌شود. باز هم مارک آن مهم نیست و ایرانی و خارجی‌ش هم فرقی با هم ندارند) البته بیشتر به کار مادرهایی می‌آید که شیرشان آنقدری زیاد هست که لباس‌شان را خیس کند. پدها را باید روزی یک تا دوبار عوض کنید. در اوایل شیردهی، استفاده از پد، علاوه بر خشک و تمیز نگاه داشتن لباس، باعث می‌شود که زخم نوک‌سینه هم به لباس کشیده نشود و کمتر دردناک شود.

✅ هیچ‌وقت این طفل‌ معصوم را برای شیرخوردن از خواب بیدار نکنید. بیشترین احتمال افت قند نوزاد در خواب تا زمانی است که به وزن زمان تولدش برگردد؛ یعنی حدود دو هفتگی. بعد از یک‌ماهگی تقریباً بعید است که نوزاد گرسنه شود و از خواب بیدار نشود و گریه نکند. پس خودتان را عذاب نداده و خواب این زبون‌بسته را هم به‌ هم نریزید. خودتان چه احساسی دارید اگر کسی ساعت سه‌ صبح برای سرو شیشلیک بیدارتان کند؟!

✅ تجربه‌ی شخصی من این بود که از حدود دو ماهگی سعی کردم الگوی شیر خوردن دخترم را منظم کنم. سعی می‌کردم زودتر از یک‌ساعت‌ و نیم شیرش ندهم. حتی اگر گریه می‌کرد هم سعی می‌کردم با روش‌های دیگری ساکتش کنم. البته به عنوان یک مادر تازه‌کار می‌گویم که هیچ‌چیز در بچه‌داری قانون صددرصد نیست. یعنی خیلی‌وقت‌ها هم آدم مجبور می‌شود زیر قولش بزند. ولی در مجموع این روش تجربه‌ی موفقیت‌آمیزی برای من بود. این مدت را کم‌کم به دوساعت افزایش دادم و الآن که بهارخانم سه‌ماهه است، بین دو ساعت‌ و نیم تا سه‌ ساعت یک‌بار شیر می‌خورد.

✅ ساعت‌های بالا برای زمانی است که بچه بیدار است‌. چه در طول چُرت‌های روزانه و چه در طول خواب‌شب، من هیچ‌وقت بهارخانم را از خواب بیدار نکردم. در مورد الگوی خواب نمی‌شود خیلی نظر داد، چون خیلی بین بچه‌ها متفاوت است. ولی تجربیات شخصی‌ام را در پست‌های جداگانه خواهم‌نوشت ان‌شاءالله.

✅ پوزیشن‌های مختلف شیردهی به شما کمک خواهد‌ کرد که قسمت‌های مختلف سینه را از شیر خالی کنید و از ماستیت یا التهاب سینه جلوگیری کنید. عکس چند پوزیشن بهتری که به من توصیه کردند را می‌توانید در پیوست ببینید.

✅ اگر احساس کردید سینه‌هایتان دردناک و سنگین شده، غیر از پمپ‌شیر با دستگاه دستی یا برقی، می‌توانید زیر دوش آب‌گرم، سینه را به آرامی از جهات مختلف ماساژ دهید تا کمی از شیر تخلیه شود. سینه را بین انگشتانتان فشار ندهید و آن‌را محکم پینچ نکنید که دردناک‌تر می‌شود.

✅ در اوایل شیردهی ممکن است شما پس از شیردهی و خالی‌شدن سینه، پر شدن مجدد سینه را به صورت درد مبهم و احساس مورمور شدن احساس کنید. خیلی احساس ناخوشایندی است ولی نگران نباشید. خیلی زود و تا قبل از دوماهگی این احساس هم برطرف می‌شود.

✅ کلاً آن روزهای اول انقدر همه‌چیز عجیب و سخت است که آدم باورش نمی‌شود روزهای راحت و خوبی هم در راه است. ولی از من این‌را قبول کنید که خیلی زودتر از چیزی که فکرش را بکنید همه‌چیز بهتر می‌شود. پس سعی کنید حتی بین این سختی‌ها هم از مادری کردنتان لذت ببرید و خدا را شکر کنید…