ما را همه شب نمی‌برد خواب

نویسنده: پزشک فارغ التحصیل دانشگاه علوم پزشکی تهران؛ ساکن امریکا

در مورد خواب نوزاد، توصیه‌ها کمی ضد و نقیض است. هرچند بیشتر کارشناس‌های اینجا، سازمان بهداشت جهانی و دانشکده‌ی پزشکی جان‌هاپکینز نظرشان بر این است که نوزاد از همان ابتدا و تا یک‌سالگی در تخت خودش ولی در اتاق شما بخوابد، ولی در نهایت به من گفتند هرکار خودم راحت‌ترم و با شرایط کودکم سازگارتر است را انجام دهم. من تاکید می‌کنم که اینجا تجربیاتم را آمیخته با مطالعات خودم و توصیه‌های مرکزدرمانی‌ام می‌گویم و برای بقیه نسخه نمی‌پیچم. نوشته‌های من در باب بچه‌داری، نه ترجمه‌ی مقالات خارجی است و نه تراوشات ذهنی خودم؛ بلکه یک برداشت کاربردی ازخوانده‌ها و شنیده‌هایم در مقوله‌ی بچه‌داری ‌است. در این سه‌ماه و‌ خُرده‌ای بچه‌داری خوب دستگیرم شده که بچه با بچه فرق دارد. پس شما هم به دید وحی منزل حرفهایم را نخوانید و بین همه‌ی این توصیه‌ها و اطلاعات، به دنبال ایده‌های منحصربه‌فرد خودتان باشید.

✅ توجه داشته باشید که نوزاد شما در دوران جنینی سیکل شبانه‌روزی مطابق با طلوع و غروب خورشید ندارد. پس اولاً زمان می‌برد تا متوجه این ریتم شبانه‌روزی شود و ثانیاً شما در درست شکل‌ گرفتن آن نقش مهمی دارید. فکر نکنید تا مدت طولانی‌ای برای او روز و شب فرقی ندارد. شما باید به صورت فعال این تفاوت‌ها را برایش معنادار کنید. وگرنه او روز و شب دیگری را برای خودش تعریف می‌کند. جدول ساعات خواب در سنین مختلف را برایتان گذاشته‌ام. بیشتر بچه‌ها تا قبل از سه‌ماهگی الگوی خواب منظم و خواب طولانی شب را تجربه نمی‌کنند، درحالیکه دو سوم نوزادان شش‌ماهه حدود شش تا هشت‌ساعت خواب پشت‌سرهم را در طول شب و به صورت روتین و پایدار تجربه می‌کنند. پس حواستان به زمان طلایی سه تا شش‌ماهگی باشد.

✅ توصیه شده که کودک حداقل تا شش ماهگی و به صورت ایده‌آل تا یک‌سالگی در تخت‌جدا ولی در اتاق والدین بخوابد. خواباندن نوزاد در تخت‌مشترک با والدین و یا دور بودن محل خواب کودک از آن‌ها، هردو احتمال مرگ ناگهانی نوزاد را بیشتر می‌کند. توجه کنید که دلیل اصلی توصیه به ماندن تخت نوزاد در اتاق والدین، شنیدن صدای اوست. من شخصاً از همان ابتدا تخت دخترم را بیرون اتاق ولی نزدیک در اتاق گذاشتم. دوهفته‌ای که برای سفر به خانه‌ی خواهرم رفته‌بودم و آنجا طبیعتاً دخترم را کنار خودم می‌خواباندم، تازه فهمیدم چقدر سروصداهای اضافی‌ای هست که می‌تواند مرا بیهوده از خواب بیدار کند و باعث شود دخترم را هم بدخواب کنم. با تجربه‌ی آن سفر، به انتخاب و تصمیمم مطمئن‌تر هم شدم. اما به هرحال اگر بخواهید پایبند به توصیه‌های علمی بدون درنظرگرفتن تجربیات شخصی باشید، باید تخت فرزندتان را در اتاق خودتان و جدا از تخت خودتان تعبیه کنید. این را هم اضافه کنم که چون از حدود شش‌ماهگی اضطراب جدایی شکل می‌گیرد، بعضی منابع توصیه کرده‌اند که در صورت تمایل به جدایی اتاق‌خواب، بهتر است این کار را قبل از شش‌ماهگی یا بعد از هجده‌ماهگی انجام دهید تا کودکتان کمتر متحمل استرس شود.

✅ تشک بچه باید سفت باشد، طوریکه نتواند صورتش را در آن فرو ببرد. از عروسک و بالشت در رختخواب هم تا حدود یک‌سالگی استفاده نکنید. برای استفاده از بالشت‌های شیب‌دار ضد رفلاکس، با پزشک‌تان مشورت کنید و یا شرایط گردن‌گرفتن و توانایی‌های فردی نوزادتان را برای گردن‌گرفتن و غلت زدن درنظر بگیرید. عکس بالش ضد رفلاکس را برایتان گذاشته‌ام. ما از حدود دو ماهگی و به محض شروع رفلاکس‌های دخترم، از این بالشت‌ها استفاده کردیم (برخلاف توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی )

✅ توصیه شده که حتی از پتو هم استفاده نکنید. از طرفی اتاق‌گرم نه‌تنها احتمال مرگ ناگهانی نوزادان را تا یک‌سالگی افزایش می‌دهد، بلکه برخلاف باور رایج، کیفیت خواب را هم کم می‌کند. دمای ایده‌آل برای اتاق کودک بین بیست تا بیست‌دو درجه‌ی سانتی‌گراد است. برای اینکه پتو را کنار نزند، لباس‌های مخصوصی وجود دارد که حتی اگر آماده‌اش را هم پیدا نکنید، دوختن آن‌ها کار سختی نیست. عکس این لباس‌ها را هم برایتان گذاشته‌ام. ما از دو ماهگی از پتو استفاده کردیم و قبل از آن هم بچه را بقچه‌پیچ می‌کردیم . درنتیجه نمی‌توانست پتو را روی صورتش بکشد. این توصیه را جدی بگیرید. اگر پتو روی صورت بچه بیاید، می‌تواند خیلی خطرناک باشد. در شب‌های خیلی سرد از آن لباس‌های مخصوص هم استفاده کرده یا می‌کنیم.

✅ قنداق‌کردن در مغرب‌زمین هم رواج دارد. قنداق فرنگی البته من استفاده‌شان نکردم. ولی عکس‌شان را برایتان می‌گذارم. در همان بیمارستان هم پرستارها بچه را لای ملحفه بقچه‌پیچ می‌کردند. من هم این بقچه‌پیچ کردن را تا قبل از دوماهگی ادامه دادم و جواب خوبی هم گرفتم. چون بچه هنوز کنترل حرکات دست‌وپایش را ندارد و با تکان‌های خودش بیدار می‌شود. ولی بعد از دو ماهگی به خاطر تناقض آن با اصل آزادی و حقوق‌بشر ادامه‌اش ندادم. هرچند ادامه‌دادنش هم ممکن نبود. چون خودش بقچه را باز می‌کرد. بقچه‌ کردن هم اینطوری‌ است که ملحفه‌اش را مثلثی تا می‌کنید و سر بچه را وسط یکی از اضلاع مثلث می‌گذارید، جوری که شانه‌هایش هم‌سطح ضلع بالایی باشد. اول یکی از بال‌های چپ یا راست را روی بچه تا می‌زنید‌ بعد پایین ملحفه را روی پای بچه تا می‌زنید و بعد بال دیگر راست یا چپ را روی بچه می‌اندازید و اضافه‌ی پارچه را زیر بچه می‌گذارید که بقچه‌تان باز نشود.

✅ در مقالات آمده که سعی کنید برای خواب کودک روتین‌های قابل‌تکرار تعریف کنید. مثلاً راس یک‌ساعت مشخص خانه تاریک باشد. یا یک لالایی واحد یا موسیقی ثابت برایش پخش کنید.

✅ اگر در مورد بهداشت‌ خواب خوانده‌ باشید، می‌دانید که تاریک‌کردن فضای خانه یکی دو ساعت قبل از خواب چقدر موثر است. فکر نکنید این توصیه‌ها فقط برای آدم‌بزرگ‌هاست، برای بچه‌ها هم قطعاً موثر است.

✅ به‌جز برای خواب شب، از تخت بچه استفاده نکنید. در طول روز، به هیچ‌ وجه او را در تختی که شب‌ها می‌خوابد نگذارید. برای آدم‌بزرگ‌ها هم این قضیه صادق است که بهتر است خواب میان‌روزشان را در جایی غیر از اتاق‌خواب‌شان تجربه کنند تا خواب شب بهتری داشته‌باشند. این باعث می‌شود که کودک‌تان نسبت به محل خواب شب شرطی شود و در آن محل طولانی‌تر بخوابد. در قدم بعدی و برای نظم‌دادن به خواب روز، بهتر است یک جای ثابت برای خواب روز ولی متفاوت از محل خواب شب هم تعریف شود. لاکچری‌اش نکنید! من گوشه‌ی هال یک تشک کوچک گذاشته‌ام برای خواب روز؛ به همین‌سادگی. و توصیه می‌کنم از تخت خودتان تا جایی که ممکن است برای خواب بچه استفاده نکنید.

✅ برای تقریباً دو هفته، من برای خواب ظهر، از تخت خودمان استفاده می‌کردم و با دخترم زیر یک لحاف می‌خوابیدم. در این هوای سرد شمال غرب امریکا، انقدر مزه می‌داد که نگو. راستش را بخواهید طولانی هم می‌خوابیدیم: مثلاً حدود دو تاسه ساعت ولی عجیب این بود که بعد از چند روز متوجه شدم دخترم شب‌ها بیشتر از قبل بیدار می‌شود. احساس کردم متوجه شده غیر از تخت خودش، جایی مثل آغوش مادرش هم هست که می‌تواند آنجا بخوابد و به خاطر همین شب‌ها بهانه می‌گرفت. علی‌رغم لذت غیرقابل وصفی که این خوابیدن‌ها برایم داشت، آن را قطع کردم و جالب بود که هر چند دخترم باز هم حدود دو ساعت ظهرها می‌خوابید، ولی چون خودم کنارش و زیر یک پتو با او نمی‌خوابیدم، دیگر شب‌ها بیدار نشد. هنوز هم گاهی در حد یکی از ظهرهای روز تعطیل با هم زیر یک پتو و در تخت خودم کنار هم می‌خوابیم که هردو از لذتش محروم نشویم‌. ولی نمی‌خواهم این مدل خوابیدن برایش عادت و رسم شود.

عکس‌های تکی و واضح

✅ برای اینکه خواب شب را به چهارساعت یا بیشتر برسانید، یک راه دیگر هم هست: اگر نوزاد قبل از چهارساعت بیدار می‌شد، و اگر بابا حوصله داشت و خسته نبود، بابا بغلش کند و معمولاً عجیب می‌بینید که بدون شیر و خیلی زود می‌خوابد. درحالیکه اگر‌ مادر بغلش کند، انگار از بوی مادر متوجه می‌شود که مادر بغلش کرده، بدون شیر زمین و زمان را به هم می‌دوزد و تا شیر نخورد ول نمی‌کند. اینطوری عملاً یاد می‌گیرد با زودتر از چهارساعت بیدارشدن، احتمال دارد از شیر خبری نباشد و این بیدارشدن‌های زودبه‌زود از سرش می‌افتد. البته توصیه می‌کنم در این آزمون و خطا خیلی سخت‌گیر نباشید و به او زمان بدهید تا خدای نکرده موجب مضطرب‌شدنش نشوید.

✅ مطالعات نشان داده که بهره‌مندی کافی از آغوش و محبت والدین و به‌خصوص مادر به طولانی شدن خواب شب کودک کمک می‌کند. اگر کودک شما در طول روز به اندازه‌ی کافی از جانب شما توجه دیده ‌باشد، شب کمتر مضطرب می‌شود و طولانی‌تر و راحت‌تر می‌خوابد.

✅ در مورد خواباندن بدون شیر چیزهایی خوانده‌ام. یکی‌دوبار هم خودم تجربه‌اش را داشته‌ام که بدون شیردادن دخترم را بخوابانم. ولی راستش هنوز کوچکتر از آن است که بخواهم این روش را ادامه‌دار دنبال کنم. فکر می‌کنم بعد از شروع غذای کمکی بشود جدی‌تر بهش فکر کرد. شاید اگر تجربه‌ی خوبی داشتم، بعدها در موردش نوشتم.

✅ همانطور که گفتم، دو سوم بچه‌های شش‌ماهه دیگر برای شیرخوردن در نیمه‌های شب بیدار نمی‌شوند. سه‌ماهگی تا شش‌ماهگی بازه‌ای است که شما باید این عادت را از سر بچه بیاندازید.

✅ زمان‌بندی شیردادن بسیار مهم است. از همان روزهای اول هم می‌توانید تنظیم کنید که مثلاً ساعت دوازده‌شب نوزاد را شیر بدهید و خانه هم از ساعت ده تاریک باشد. قطعاً در اوایل نوزادی، شما هر دو تا سه‌ساعت بیدار می‌شوید. ولی بچه کم‌کم متوجه خواب‌شب و طولانی‌بودنش می‌شود و اگر شما به ساعت‌های تاریکی و شیردادن‌های مفصل‌تر آخر‌شب پایبند باشید، کم‌کم فواصل شیرخوردن بچه در شب بیشتر می‌شود ان‌شاءالله.

✅ گرفتن آروغ در خوب خوابیدن بچه خیلی مهم است.‌ توصیه‌های شیردهی را جدی بگیرید!

✅ بعضی‌ها یک وعده شیرخشک را قبل از خواب امتحان می‌کنند و ظاهراً نتیجه‌ی خوبی هم می‌گیرند و بچه طولانی‌تر می‌خوابد. من جز یکی‌دو مورد که احساس کردم بچه سیر نشده این روش را امتحان کردم، ولی راستش تغییری در الگوی خواب دخترکم ندیدم. از طرفی فکر می‌کنم کیفیت و ترکیبات شیر مادرها می‌تواند متفاوت باشد. حتی یک فرد واحد با تغذیه‌ی متفاوت در روزهای مختلف، احتمالاً میزان چربی شیرش تغییر می‌کند و باعث می‌شود بچه زودتر یا دیرتر سیر شود. لکن بنده اطلاعات بیشتری در این زمینه ندارم. با توجه به شرایط خودم، نیازی نشده که بخواهم شیرخشک آخر شبی به دخترم بدهم.

✅ تا جایی‌که می‌شود بچه را دست نزنید.☺️ خیلی وقت‌ها بچه‌ها در خواب گریه می‌کنند و خیلی زود خودشان دوباره به خواب می‌روند. بغل‌کردن‌های بلافاصله‌ی شما نه تنها سودی به حال بچه ندارد، به ضررش هم هست. جدای از لوس‌شدن، هورمون رشد در خواب ترشح می‌شود و بیدارشدن‌های مکرر به رشد بچه لطمه می‌زند. هورمون رشد به صورت میانگین بین ساعت دوازده تا دو شب به اوج ترشح خود می‌رسد و ایده‌آل این است که کودک شما تقریباً از دوساعت قبل، یعنی از حدود ده‌شب به خواب رفته‌باشد. ولی نخواهید که یک‌شبه راه هزارساله بروید. کم‌کم عادت‌ها را شکل بدهید و در حفظ و نگهداری عادت‌های ساخته‌شده کوشا باشید (شب‌نشینی و اینا ممنوع )

✅ در اوایل نوزادی که کودک‌تان کولیک دارد، می‌توانید صدای هواکش، سشوار یا صدای مشابه آن که همهمه ایجاد می‌کند را در طول شب کنارش پخش کنید. در اینترنت حتی اپلیکیشن‌های صدای سشوار و … وجود دارد. فیلم و فایل صوتی صدای رودخانه و آب و باران هم هست که مثلاً مدت‌زمانش ده‌ساعت است و حتی احتیاجی به بازپخش خودکار هم ندارد! ولی سعی کنید در اولین زمان ممکن وابستگی بچه به این صداها را کم کنید که تا پانزده‌سالگی‌اش نخواهد صدای سشوار بشنود.** به جای آن روتین‌هایی مثل کتاب‌خواندن و قصه‌شنیدن را جا بیاندازید.

✅ ترجیحاً و در حد‌امکان از تخت‌های تابی و ویبره‌دار برای خواب شب استفاده نکنید یا در اولین فرصت که خواب بچه بهتر شد، بیخیالش شوید. اعتیادآور است و گرفتارتان می‌کند. هرچند من شخصاً برای خواب روز و تسکین دردهای کولیک، تجربه‌ی خوبی از آنها داشتم.

✅ من از حدود دو ماهگی، دیگر پوشک دخترم را برای نیمه‌شب عوض نکردم. تجربه‌ی من می‌گوید که عوض‌کردن پوشک به هر روشی، اعم از شستن یا دستمال مربوط یا حتی عوض‌کردن پوشک بدون هیچ مداخله‌ی اضافی‌ای، بچه را از خواب بیدار می‌کند. اگر یکی ‌دو شب پوشک را عوض نکردید و پای بچه نسوخت، شاید بتوانید این عادت را مثل من ادامه‌ دهید. من از حدود یازده‌ شب تا هشت‌ صبح پوشک دخترم را عوض نمی‌کنم. این مورد بستگی به شرایط بچه‌ی خودتان دارد. ولی من وقتی دخترم نیمه‌های شب بیدار می‌شود، فقط شیرش می‌دهم و او هم سریع بعد شیر می‌خوابد و خلاص! اما اگر پوشکش را عوض کنم، برایم تا صبح بندری می‌زند و خواب بی‌خواب شما هم اگر دوست داشتید می‌توانید عوض‌نکردن پوشک را امتحان کنید.

✅ گفتن ندارد که حرف ‌زدن و بازی‌ کردن و این‌ها هم برای نیمه‌های شب ممنوع است! اگر برای شیر خوردن بیدار شد، حتی اگر خودش هم هشیار و بیدار بود و دلش شیطنت می‌خواست، شما کوتاه نیایید: در تاریکی، شیر، بوس، لالا و تمام! حتی اگر پا‌به‌پایش بیدار هستید هم، چراغ را روشن نکنید و با او بازی نکنید. ترجیحاً کنارش دراز بکشید و زیرچشمی مراقبش باشید

✅ تا قبل از یک‌سالگی بچه را به شکم نخوابانید. هرچند بهتر است برای جلوگیری از صاف‌شدن پس‌سر، در طول روز و تا زمانی که از نزدیک مراقبش هستید، کودک را به شکم یا پهلو بخوابانید که هم به غلت‌زدن و گردن‌گرفتنش کمک کرده‌باشید و هم خیلی وقت‌ها بهتر آروغ بزند و دل‌دردهایش کمتر شود. ولی برای خواب شب خطر جدی مرگ ‌ناگهانی نوزاد وجود دارد.

✅دانشکده‌ی پزشکی جان‌هاپکینز استفاده از پستونک را برای خواب شب توصیه کرده! البته بعد از شیردهی کامل قبل از خواب. ولی بستگی دارد بچه‌ی شما از بیخ پستونک‌خور باشد یا نه . اینجا در همان بیمارستان و بلافاصله بعد زایمان به دختر من پستونک دادند. ولی دختر من در ادامه همکاری لازم را نداشت حالا خود دانید و فسقلی‌تان. لطفاً در مورد پستونک حساسیت بیخود نداشته ‌باشید. ظاهراً که بدچیزی نیست

✅ **یادتان باشد که خواب مادر، یکی از عوامل خیلی موثر در مقدار شیر مادر است. خوش‌اخلاقی و حوصله‌ی بیشتر مادر را هم به مزیت‌هایش اضافه کنید. پس بدانید و آگاه باشید که خوب خوابیدن بچه، خواب بهتر مادر را هم به دنبال دارد و باعث رشد بهتر جسمی و روحی بچه می‌شود و خلاصه معامله‌ی دوسر سود است. پس توصیه‌های ایمنی را جدی بگیرید و به فکر خواب درست و منطقی خودتان، کودکتان و همسرتان (مخصوصاً آقایون! ) باشید.